Değerlerimiz - T.C. Kütahya Belediyesi

PESENDÎ

Kanda dehri var ise meydânı var Kütahya'nın
Bin cihetle habt eder burhanı var Kütahya'nın

1. HAYATI
1.1. Adı ve Mahlası
Kütahya'da yetişmiş önemli şairlerden biri olan Pesendî'nin adı Ali'dir. Farsça "beğenilen, beğenilmiş" anlamına gelen ʻPesendîʼ mahlası, şiirlerinin halk tarafından çok sevilip beğenilmesinden dolayı üstâdı Arifî tarafından verilmiştir.

1.2. Doğum Yeri ve Tarihi
Pesendî Kütahya'nın Maruf Mahallesi'nde dünyaya gelmiştir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir; ancak 1913 yılında vefat ettiği ve halk arasında bir asır yaşadığı şeklindeki rivayete bakılırsa 1813 yılında doğmuş olabileceği kuvvetle muhtemeldir.

1.3. Ailesi
Kaynaklarda Pesendî'nin ailesi hakkında bilgi çok azdır. Ailesi, Kütahya'nın Maruf Mahallesi'nde, Çakır Hacı Ali Oğulları adıyla bilinmektedir. Dört çocuğu dünyaya gelmiştir. Bunların ikisi kız ve ikisi de erkektir. Küçük oğlu Şemsettin, babasının sazını çalmış, koşmalarını okumuş, kendisi de koşmalar söylemiştir. Şemsettin 1934 yılının ilk aylarında imam olduğu Altıntaş'ın Çalköy Beldesinde vefat etmiştir.

1.4. Öğrenim Durumu ve Tasavvufî Yönü
Pesendî, tahsil hayatına mahalle mektebinde başlar. Daha sonra o devrin tanınmış âlimlerinden Müderris Doğlarlı Osman Efendi'nin medresesine yazılır. Bu medresede birkaç yıl okuduğu tahmin edilmektedir. Saza ve söze düşkün olan Pesendî medrese öğrenimini yarıda bırakarak kendisi gibi Kütahyalı bir halk şairi olan Ârifî'nin sohbetlerine katılır. Saz çalmayı ve şiir söylemeyi üstat olarak kabul ettiği Ârifî'den öğrenir. Ârifî'nin ölümünden sonra, Eskişehir Mevlevî dergâhı postnişini Hasan Hüsnü Dede'ye intisap eder. Yedi yıl kaldığı bu dergâhtan bir Mevlevî dedesi olarak Kütahya'ya döner. Bu süre içinde Hasan Dede'nin hizmetinde bulunur; onun sohbetlerinden feyz alır ve manevi açlığını ve susuzluğunu gidermiş olur.

1.5. Seyahatleri ve Son Yılları
Uzak memleketlere seyahat etmeyi seven Pesendî, İstanbul, Bursa, İzmir, Konya ve Eskişehir gibi yerlere seyahat etmiş, hatta Medine ve Mekke’ye giderek hac farizasını yerine getirmiş ve Hacı Pesendî olarak anılmaya başlanmıştır. Bu seyahatleri ona çok şey kazandırmış; bu sayede bilgi ve görgüsünü artırmıştır. İhtiyarlığında saz çalmayı ve seyahat etmeyi terk eden Pesendî, Kundukviran'daki bahçesinde sık sık sohbetler tertip etmiş, gençlere ahlâk ve edep öğretmiştir.

1.6. Kişisel Özellikleri ve Hattatlığı
Yaşadığı zamana göre hür düşünceli ve ileri görüşlü bir kişiliğe sahip olan Pesendî, ömrünün sonuna kadar her sınıf halk tarafından sevilir ve sayılır. Sohbet etmeyi çok sever; sohbetlerine ilgisiz kalanlara, özellikle esneyenlere çok kızar. Çok güzel hikâye ve fıkra anlatır; çevresinde bulunanları sabahlara kadar eğlendirir ve kendisi de büyük haz duyar. İnançlarında samimidir. Cahilliğin, yalancılığın, haksızlık yapmanın kötülüğü onun en çok üzerinde durduğu konulardır. Dini tam olarak bilmeyen ve halkı yanlış yönlendiren din adamlarını eleştirir. Mevlevîliği benimseyen Pesendî'nin şiirlerinden Bektaşîliğe karşı meyilli olduğu hissedilir.

Tabiata âşık olan Pesendî, gül bahçelerinde, akarsu kıyılarında saz çalmaktan, kendi bestelediği şiirleri okumaktan büyük bir haz duyar. Bir ara ağaç ve meyve türlerinin ıslahına merak salar; aynı ağacı defalarca aşılayarak çok lezzetli elma türleri elde eder.

Pesendî, şairliğinin yanında, aynı zamanda iyi bir hattattır. “ta’lik hattı” ve “tırnak yazısı” öğrenir. Ortaları çiçekli ta'lik levhalar yazmada oldukça mahirdir.

1.7. Ölümü ve Mezarı
1913 yılının baharında vefat eden Pesendî'nin kabri Kütahya'da Kal'a-i Bâlâ ile Hisar Aile Çay Bahçesi arasında bulunan Sarıkaya kabristanlığındadır.

2. EDEBÎ ŞAHSİYETİ
Pesendî'nin bugüne kadar bir cönkte kayıtlı seksen üç şiiri ile başka kaynaklarda yazılı on şiiri tespit edilebilmiştir. Bu şiirlerin kırk üçü aruz, ellisi hece ölçüsüyledir. Hece ölçüsüyle söylenen şiirlerinde genellikle dörtlük nazım birimi ile 8'li ve 11'li ölçüleri çok kullandığı görülür. Aruzla yazılan şiirlerinde ise dörtlük, bend ve beyit nazım birimlerinin hepsini kullanmıştır. Divân, Kalenderî ve Semaî gibi aruzla yazılan halk şiiri nazım şekillerini de kullandığı görülür. Muammada üstat kabul edilir.

Pesendî, nefesten devriyyeye, münâcattan na'ta, methiyeden taşlamaya kadar hemen hemen her şiir türünde eser vermiştir. Aşk, ayrılık, zamandan şikâyet, dünyanın faniliği, vefa, kader, tevekkül ve inanç onun en çok işlediği konulardır. Dinî muhtevalı şiirlerinde oldukça didaktiktir. Şiirlerinden samimi bir halk adamı, vatandaş ve sade bir Anadolu Müslümanı olduğu anlaşılan Pesendî’nin, Hallâc-ı Mansur, Abdukâdir Geylanî, Şems-i Tebrizî ve Mevlânâ gibi büyük şahsiyetlerden etkilendiği söylenebilir. Pesendî, ideal insan tipi olarak Mevlevî müritlerini, en güzel meşrep olarak da Mevlevîlik yolunu gösterir. Şiirlerinde, Mevlânâ, Mesnevi ve Mevlevîlik sevgisine vurgu yapar.

Yaşadığı devrin diline göre Pesendî'nin kullandığı dil oldukça sade ve anlaşılır özelliktedir. Halk deyişleri, atasözleri ve deyimler onun dilinin özelliklerindendir.

3. ESERLERİ
3.1. Divan
Kaynaklar Pesendî'nin bir Divan'ı olduğundan söz etse de bugüne kadar bu eser ele geçmemiştir.

3.2. Şiir Mecmuası
Defter şeklindeki bir cönk içerisindedir. Bu defter içerisinde Pesendî'nin seksen üç şiir yer almaktadır.

3.3. Destanlar
Ortakçı Destanı adıyla bilinen destanları 1930 yılında küçük bir risale 28 sayfa olarak neşredilmiştir. Pesendî bu destanda köylü ile şehirli arasındaki ilişkileri anlatmış, insanların birbirleriyle sosyal münasebetlerini tenkit etmiştir. Doğruluk ve dürüstlük kavramlarının ortadan kalktığı bir dönemi anlatan bu destan, asrın en önemli problemlerine dikkat çekmektedir.

Kütahyalı şair Pesendî ve şiirleri üzerinde M. Fuad Köprülü başta olmak üzere Mustafa Yeşil, Kadir Güler, Mustafa Güneş, Hamza Güner, Hasan Özönder gibi ilim adamlarının değerli çalışmaları bulunmaktadır.

Eserlerinden Örnekler

Kütahya Methiyesi (1)
Kande dehri var-ise Meydân'ı var Kütahya'nın
Bin cihetle habt eder burhanı var Kütahya'nın

On iki fen büsbütün âlemde asla kalmasa
Yeniden bünyâd eder Numân'ı var Kütahya'nın

Müşkilinde şek bulan gelsün ki izâh eylesün
Alim-i Vânî gibi Osmân'ı var Kütahya'nın

Yedi iklim dört köşeye şânı ceryân eylemiş
Pâdişâh-ı ma'lum Fazıl Han'ı var Kütahya'nın

Ey Pesendî kıl teşekkür tâlib-i hüddâmsın
Hâdim-i derd-i ehil sultânı var Kütahya'nın

Kütahya Methiyesi (1)
Kütah'ın sen nesin gördün bugünler gam-nisâr vakti
Şitâ erdi bahar geçtikçe gördün şimdi kar vakti
Çözülsün tomruğundan meyveler envâ'i bâr vakti
Açılsın mevsim-i seyrâne hûblar gör şikâr vakti
Ne zevkler gösterirdi bülbül ü gül ol bahâr vakti
Hele açsın şükûfe goncasın nev sebze-vâr vakti

Bilürler kadrini dânişverân şehrîleri vardır
Haberdâr lezzet-i aşktan nice mihrîleri vardır
Muhibbî sâdık-ı aşk-ı sühan şi'rîleri vardır
Kütah'ın subh u şam fâtih-i şehrîleri vardır
Ne zevkler gösterirdi bülbül ü gül ol bahâr vakti
Hele açsın şükûfe goncasın nev sebze-vâr vakti

Nice mestâneler vardır hâk-i rûda nâ-bedîd olmuş
Deli divânesi hûbânın aşk ile kadîd olmuş
Geçüp gerdanına zülf-i teli bende-i mürîd olmuş
Pesendî bezm-i hûblar leyle-i kadride îd olmuş
Ne zevkler gösterirdi bülbül ü gül ol bahâr vakti
Hele açsın şükûfe goncasın nev sebze-vâr vakti

ORTAKÇI DESTANI
1 Dinle şehirliyle köylü hikâyesin Vesfedeyim siz bu macerayı Sakın alma köylünün bir hedyesin Yıpratur kapuyu bekler konağı		2 Köylü der şehre geldim bugün efendim Pek severim seni kimim var benim Çarığım eskidi yoktur yemenim Olalım seninle ekin ortağı
3 Şehirli der köse ben ondan bıktım Kim ile ektimse hep zarar ettim Çok atlar öldürdüm hayli seyirttim Fayda görmedim ben geç bu sevdayı		4 Köylü der ağacığım iki gözüm Bilirsin Mevlâ'ya doğrudur özüm Benim tarlalarım ağardır yüzüm İnsan diksen biter taban toprağı
5 Şehirli der size akıl ermiyor Mevlâ verse bile köylü vermiyor Kârdan geçtik tohum ele girmiyor Her sene harmanda tutup kavgayı		6 Köylü der deme öyle kelâmı bana Hak nasip etmesin haramı bana Efendim hiç haram yarar mı bana Helâlinden versin Mevlâ parayı
7 Şehirli der gerçi biz ortak olsak Ne derdin var-ise hep dayak olsak Ufak hayvan sığır ortaya koysak Yeter artar bize yoğurdu yağı		8 Köylü der ağa bende kız oğlan gani İki yılda hacca gönderem seni Bende et bir kere hele sen beni Yeni buldum senin gibi ağayı
9 Şehirli der köse senden hoşlandım Sözlerine nasıl ise aldandım Kaç dönüm nadasın var-ise kandım Kaçı buğday kaçı gelir arpayı		10 Köylü der nadas yüz dönümden ziyade Cümle arpalık hep âlâ yerde Bütün gübreledim kalktım seherde Dolduralım arpa ile buğdayı
11 Şehirli der yarın köye gitmeli Biraz çuval hem araba getmeli Arpa buğday ne istersen götmeli Bu iş senin katlanmalı cefâyı		12 Köylü der yarınlık da burada kalsak Biraz basma kesme yemeni alsak Kirkor'a borcum var kolaynı bulsak Yenilesek sırtımdaki abayı
13 Şehirli der köse bunun çâresi İstediğin kadar kuvvet pâresi Evvelden var bende dirgen yâresi Yeniden başıma soktun belâyı		14 Köylü der iş bitti ben dolaşayım Gece gündüz köye dek ulaşayım Efendime durmayup çalışayım Sen rahatında ol eyle sefâyı
15 Şehirli der ne verdimse yazalım Biraz dehe gönül yürek üzelim Bahar gelsin tarlaları gezelim Sonra senle etmeyelim nizâyı		16 Köylü der ağa asla ben hile bilmem Bu kapudan gayri ölünce gitmem Hanımlar beraber salt seni götmem Yaz gelince gezdireyim sahrâyı
17 Şehirli der atı götür beslensin Kızlar bile gitsin hem yavrulasın Hele sular aksın çaylar çağlasın Bülbüllerden dinleyelim sedayı		18 Köylü yaptığın doğru köye indirdi Evin için bedestene döndürdü Ondan bir ekmedi borca gönderdi Dedi karı sus duymasın kulağı
19 Şehirli der şu köylü hilesiz olsa Hak verse tarlalar mevsimin bulsa Küçük büyük anbar cümlesi dolsa Veresi satardım bütün zahrayı		20 Köylü bu kazın hayli tüyünü yoldu Aba tilki kuyruk şehri buldu Çünkü arpalığı şehirde buldu Efendi yatarken çaldı konağı
21 Efendi uykuda yatar dediler Sabır biraz şimdi kalkar dediler Hediyen varsa çıkar dediler Köylü sundu heybeden yumurtayı		22 Köylü der şehirliyi kandıralım Suret Haktan varup inandıralım Biraz hayvan sığır dolandıralım Koğarsa da gitmem dikem asayı
23 Efendi uyandı verdi sedâlar Duydu hizmetçiler geldi etbâlar Dediler ortakçı eyler duâlar Dedi ki ekmiş mi hep tarlaları		24 Çağırdılar köylüyü efendi mahmur Dedi ki köse gitme bugün eğlen dur Nasıl işlerine oldun mu mecbur Kurtardın mı tohmu bulup eyyâmı
25 Köylü der efendi verirse Mevlâ Bu sene gelişât ziyâde âlâ Daneler hep çıktı kalmadı asla Yeşil çimen tuttu bütün ovayı		26 Şehirli der köye samanlık yapsak Anbar satarlar mı köylüye sorsak Bir konak yaptırsak yazın otursak Güz gelince yenisinin kolayı
27 Köylü der efendim hepisi olur Senin dediklerin yerini bulur Ufak hayvan sığır gör nece olur Biraz eksek yulaf-ile burçağı		28 Şehirli der her ne dersen yaptıram O köyde ben seni ağa çağırttıram Yarın yanına bir uşak kattıram Kışladan al götür olan hayvanı
29 Köylü hayvanı kaptı başına gitmez Gece gündüz yatar çocuklar gütmez Şehiri yol etti tuz ekmek yetmez Üç günde birine çaldı bıçağı		30 Şehirli der geçti yaz günü vadi Ortakçı unuttu bizi daveti Kahrından söylenmedi köylüye dahi Hayvanına bindi attı sopayı
31 Köylü der efendiye bir duyralım Hayvanlara düştü hastalık zalım Bilmem ne yapalım kolay takalım Geçibaşı geldi hasta alayı		32 Şehirli der çobanlara sormalı Ben bilirsem katran matran çalmalı Eğer olmaz ise yola urmalı Geçirmeli tez çabucak adayı
33 Köylü der harman geldi varup başlasam Eksik işi sevmem napsam nişlesem Ekine san çaldı ben ne işlesem Söylemesem sonra yüz karalığı		34 Şehirli der daha harman gelmeden Dahi n'olup n'olacağın bilmeden Bari atı getir eve ölmeden Malımın başına gideyim bari
35 Köylü der arpa saman iken kavruldu Buğday kelle çıkarmadan kıvrıldı At gelemez ön bacağı kırıldı Sığırlardan kaldı iki buzağı		36 Şehirli bu işi sorar komşudan Söylemez doğrusun kimse korkudan Meğer âyanmış bu işi tutan Babasını öldürmüştü ezelî
37 Köylü köyne geldi odada kolcu Var idi vergiye şu kadar borcu Sattı dört tane buzağı keçi Aldı bunlarla bütün ovayı		38 Şehirliyi tuttu şimdi büyelek Vardı harmanını buldu söyerek Harmanım dediği iki öbelek Sanırsın ki ser çekiyor semâyı
39 Köylü baktı hengâmi gördü geriden Netsin bir hayvan komadı sürüden Geldi hoş beş söz atarak geriden Dedi ateş getir yakın ocağı		40 Şehirli der köylüye söz tutmamışsın Geç koymuş harmanı koyultmamışsın Bekârlar nerde sap getirmemişsin Ne çekmedin yulaf ile burçağı
41 Köylü der bu sene gibi hiç bilmem Çoktan beri bunun'çün şehre gelmem Altından kalkarım eyer ölmezsem Kurak sürdü bu yıl harmancı ayı		42 Şehirli der yeşil çimen nic'oldu Alca alca kuşlu çimen nic'oldu Yüz dönümden nadas harman nic'oldu Dinlemem söyleme ben kurt masalı
43 Köylü der ağa pek incelersin Hakk'ın vermediğini benden istersin Bir yemin hakkın var dava edersin Kim gelse yesinir benim gibi fukarayı		44 Şehirli der harman dursun geride Sığır sıpa hayvanlarım nerede Nişanım var her deride her yerde Damgalıdır her birinin kulağı
45 Köylü der sığırlar gelmeden bitti Koyunlar bütün kelebekten gitti Keçilerin kimi başından gitti Birazların kurt sürüdü aşağı		46 Şehirli der kalmadı mı gerisi Ölenlerin al gel görem derisi Kazlar gettin hem yavrusu irisi At getirdin nerde kırdın bacağı
47 Köylü der emeklerme hep yanarım Sanki ben hırsızım malın çalarım Söylemedim emma yumurtalarım Ekmez bilmez şimdi kurdum sofrayı		48 Şehirli der cem'i on dört yumurta Kış altı ay bize oldu nafaka Akıl akçasıdır bana bu varta Sürünürsün etme bu serencâmı
49 Köylü der derilerin nısfı yaş-ımış Yarısı çürüdü kelpler taşımış Benden hesap sorma ne alış veriş Yimedim içmedim işte harmanı		50 Şehirli anladı yaladı yutmuş Birine bin türlü hileler katmış Bildi çok can yakmış neler aldatmış Taktı boğazına kirli destârı
51 Köylü basıldı verdi boğazı ele Aman zaman bilmez uşaklar ile Toplandı köylüler imamı bile Urdular koluna bendi urganı		52 Şehirli bakmadı harmana seçe Gütür hapsa arap ta ben gelince Öğrensin yaptığın köylü netice Dinlendi dinlendi attı sopayı
53 Şehirli der köylü yalanına inanma Târetsiz namaz kıldığına kanma Sakın sert söyleme ona dayanma Ye çorbayı vur başına çanağı		54 Şehirli der onun bir dostu vardır Gülleri açılır gelirse kâfir Odada bırakmaz evine alır Birleştirir höşmerimle çorbayı
55 Şehirli der işledir oda Beş fiyata yem saman sata sata Fukara gelirse aç çıplak yata Korktuğundan örter bitli yorganı		56 Köylü ziyâde câhil hem gafil imiş Babasın öldürmüş kelp katil imiş Vaktin valisi de pek âdil imiş Duydu macerayı taktı yuları
	24 Şehirli der kimseye yok emniyetim Paşalık etmişsin benim Pesendim Elim erenlere bu olsun nasihatim Köylüye olsunlar yılan ortağı

KOŞMA
Âlem birbirini görür görüşür
Aksine kurulmuş devrin temeli
Ey dil âkil isen dâmânın devşir
Kalma hayvan gibi beyni semeli

Gönül, hiç kimsenin izin izleme
Nefsini bil, el kusurun gözleme
Sû'-i zan haramdır, sırrın yüzleme
Belki anın anda yoktur medhali

El çek ihtilâttan, süzün, ol melûl
Ger olmayım dersen zemm ile meşgul
Herkesin isyanı kendinden mes'ûl
Yedindedir hayr-ü şerr-ü ameli

Hakkı seven halka yâran ne imiş
Hak irâde-i cüz’iyyeyi vermiş
Kişi emsalinden azar denilmiş
İblisin hem-demi bulur esfeli

Ol vücûd-i âdem düzce bir gemi
Akıl yelkenidir, fikir dümeni
Gemisin kurtaran derler kaptanı
Har (i) tadan anlayıp sezerse yeli

Deme şu kâzibtir, şu ehl-i riyâ
Kendi noksanını bilmektir kimyâ
Sen seni bil seni âkıl-i dânâ
Pesendî ne'ylesin eli, hey deli

Hazırlayan : Salih ÖZDEN

İdare

Kurum

PESENDÎ